Isabel Pereira, inspirasaun ida ba agrikultór feto sira

Feto hatudu funsaun prinsipál wainhira serbisu hamutuk ho mane sira iha to’os – dalabarak sira hamoos du’ut, rega no halo koileta – no agora feto sira barak mak sai membru no líder ba grupu agrikultór iha Timor-Leste.

Peskiza husi Food and Agriculture Organisation (FAO) hatudu katak wainhira feto ho mane partisipa hamutuk iha halo to’os, ida ne’e sei ajuda hamenus hamlaha, fó seguransa ai-han no kontribui ba komunidade rurais nia vida moris.

Preparativu ba Loron Internasionál Feto nian iha dia 8 de Marsu, MAP-SoL hatudu agrikultór feto ida ne’ebé susesu iha lidera Produtór Fini Komersiál (PFK) ho membru nain 27 ne’ebé kuda batar variedade Sele iha munisípiu Bobonaro.

Isabel Pereira, Chefe PFK Lacabasi iha Aldeia Daulelo, Suco Meligo, Postu Administrativu Cailaco, ne’ebé hanesan feto primeiru iha sira-nia komunidade laran ne’ebé lidera grupu agrikultór.

“Entre PFK lima ne’ebé iha Bobonaro, so Lacabasi deit mak lidera husi feto ida.

“Feto barak iha hau nia Suco mak antes ne’e sente katak sira labele lidera grupu tanba sira uja lian lokál Kemak iha moris loroloron ne’ebé halo difisil ba sira atu koalia Tetun no sente moe,” tenik nia.

“Hau nia mensajen ba feto sira mak ‘tenke sai hanesan hau, no labele tauk ou moe wainhira ema atu hili imi sai hanesan líder’. Hau prontu atu ajuda sira liu husi enkoraja sira no konvida sira ba partisipa iha kualker treinamentu ne’ebé fornese husi MAP-SoL ou husi estensionista sira.”

Isabel Pereira, Chief of Lakabasi CSP © Yessy Betty/Seeds of Life

Isabel Pereira, Chefe PFK Lakabasi © Yessy Betty/Seeds of Life

Sávi ba Isabel nia susesu hanesan chefe de grupu mak nia kapasidade atu balansu ba serbisu umakain nian, serbisu hanesan inan nian no serbisu iha to’os – dezafiu baibain ne’ebé hasoru husi agrikultór feto sira.

“Hanesan líder ba grupu hau tenke fahe hau nia tempu entre serbisu iha grupu no mos ba hau nia familia. Hau tenke halo oráriu ida atu nune’e tempu dader uja ba atividade grupu nian no lorokraik ba hau nia familia. Hau nia la’en, ne’ebé mos hanesan membru ida ba grupu, fó apóiu máximu ba hau hanesan chefe de grupu.”

Isabel hili hanesan chefe ba grupu Lacabasi wainhira muda husi Grupu Komunidade Habarak Fini Guilara, ne’ebé estabelese iha tinan 2011, no sai hanesan grupu komersiál iha fin de 2013.

“Hau nia responsabilidade hanesan líder ba grupu mak organiza reuniaun fulan-fulan, koordena serbisu no fahe informasaun ba membru grupu sira.

“Iha hau nia vizaun, sira hili hau hanesan líder tanba sira haree husi hau nia serbisu no sira fiar katak hau bele organiza buat hotu ho di’ak.”

Hau nia mensajen ba feto sira mak ‘tenke sai hanesan hau, no labele tauk ou moe wainhira ema atu hili imi sai hanesan líder’

Maibe lidera grupu ho membru feto nain 18 no mane 9 la’os la’o ho di’ak deit, tenik Isabel.

“Problema prinsipál ne’ebé hau haree hanesan líder ba grupu mak dalaruma ami ladún rona malu tanba ami nia membru barak liu.

“Mezmu dalaruma difisil atu organiza membru sira ne’e, maibe hau sente kontente wainhira serbisu hamutuk ho sira, rona idaidak no respeita malu.

Iha tinan 2014 grupu ne’e produs fini batar Sele 980 kg no fa’an ba Ministério da Agricultura e Pescas konsege hetan osan ho montante $1,470.

Agora iha sira-nia tinan segundu hanesan produtór fini komersiál, Lakabasi habelar sira-nia medida to’os no espera bele hetan rezultadu di’ak dalaida tan.

“Fin de fulan ida ne’e ami sei halo koileta ba ami nia batar. Ami espera atu bele produs fini kualidade di’ak Sele to’o tonelada neen.

“Ami sei fa’an ami nia batar fini ba Ministério da Agricultura e Pescas, loja agrikultura sira no mos ba ONG sira. Ami mos planéia atu fahe ba ema sira ne’ebé hela dok atu nune’e sira mos bele iha asesu ba fini di’ak,” tenik nia.

Members of Lakabasi CSP, now in its second year of commercial seed production, with MAF-SoL Advisor Wayan Tambun © Yessy Betty/Seeds of Life

Membru grupu sira husi PFK Lakabasi © Yessy Betty/Seeds of Life

Isabel sente kontente tanba membru grupu sira bele hetan osan husi atividade to’os komersiál ne’e.

“Ami nia membru sira hetan osan liu husi fa’an sira-nia batar fini iha merkadu, iha loja agrikultura no mos ba viziñu sira.

“Ami mos harii atividade rai no empresta osan iha fulan Setembru 2014 ho apóiu husi Seeds of Life, ne’ebé ajuda membru sira atu iha asesu di’ak liu tan ba rai no empresta osan wainhira sira presiza.

Nune’e saida mak Isabel hakarak iha tempu oin mai?

“Iha tempu oin mai, hau sei hakarak sai nafatin líder ba PFK atu nune’e grupu bele produs fini barak no di’ak liu tan.

“Hau espera atu uja osan ne’ebé hau hetan husi fa’an fini hodi halo hau nia uma, haruka hau nia oan sira ba eskola, sosa ai-moruk ba membru familia sira ne’ebé hetan moras no loke kios kikoan.”

Tempu oin mai haree ba naroman tebes ba Isabel Pereira, ba PFK Lacabasi no mos ba sira-nia komunidade.

Habarak fini iha Seeds of Life

MAP-SoL ativamente enkoraja feto sira atu partisipa iha atividade habarak fini hanesan hatudu iha tabela kraik.

 Nú. grupu   Nú. membru   % membru feto   % líder feto 
Produtór Fini Komersiál sira (PFK) 58 1,500+ 31% 14%
Grupu Komunidade Habarak Fini sira (GKHF) 1,200+ 15,000+ 32% 9%

 

Haree oinsa MAP-SoL integra jéneru iha atividade hotu-hotu iha fílmi ho minutu 20.

Leave a Reply

You must be logged in to post a comment.