Haree Programa Seeds of Life iha Australia Plus TV, Kuarta feira dia 24 de Dezembru

Loke programa ‘Food Bowl’ iha Australia Plus television iha Natal kalan hodi haree kona-ba oinsa programa Seeds of Life (SoL) ajuda familia agrikultór iha Timor-Leste.

Episódiu ho durasaun óras sorin ne’e fó sai iha Timor-Leste – iha óras 5.30, 8.30 ho 11.30 kalan óras Dili nian – fó sai istória kona-ba staff SoL no familia agrikultór sira ne’ebé sira serbisu hamutuk hodi hadi’a seguransa ai-han.

Projetu hakiak (habokur) karau iha Loes, hanesan projetu ne’ebé apoia husi Australian Centre for International Agricultural Research (ACIAR), fó sai mos iha episódiu ne’e husi jeográfu Ananth Gopal ho chef Leesa Burton.

Food Bowl hanesan série parte-3 ne’ebé esplora kona-ba oinsa “agrikultura, siénsia no arte husi agrikultura tau hamutuk hodi hasai moris husi pubreza no garante ai-han seguru iha tempu oin mai”. Ida ne’e hatudu istória kona-ba agrikultór no peskizadór ne’ebé serbisu hamutuk iha programa apóia husi ACIAR atu hadi’a méiu subsisténsia iha Indo-Pasífiku.

SoL advisor Buddhi Kunwar explains to host Leesa about the process of making sweet potato cuttings in Liquica district © Alexia Skok/Seeds of Life

© Alexia Skok/Seeds of Life

Iha episódiu Timor-Leste Ananth ba Loes hodi aprende kona-ba peskiza pekuária, enkuantu SoL Research Advisor Rob Williams lori Leesa la’o pasiar iha teritóriu laran hodi hasoru malu ho ema hirak ne’ebé iha programa SoL nia kotuk.

Team Leader John Dalton esplika kona-ba programa nia objetivu mak atu estabelese sistema fini nasionál ne’ebé sustentável, tanba “seguransa fini mak seguransa ai-han”. Atu hasa’e rezultadu produsaun ai-horis no rejolve kondisaun agrikultura ne’ebé difisil, programa ne’e halo peskiza no distribui variedade liña puru no open pollinated (bersari bebas) ne’ebé la uja “GMOs, no la uja adubu, la uja ai-moruk rega no la’os patonizasaun”. Variedade kualidade di’ak lansa ona husi Ministério da Agricultura e Pescas ho nia vantajen produsaun husi 24-131% liu variedade sira seluk.

Team Leader John Dalton explaining the purpose and vision of the Seeds of Life program in Bazartete, Liquica © Alexia Skok/Seeds of Life

© Alexia Skok/Seeds of Life

Leesa viajen ba parte súl Same hodi hasoru malu ho Regional Advisor Brian Monaghan, agrikultór antigu kona-ba trigu husi Austrália, no peskizadór lokál sira iha Sentru Peskiza Betano. Sira serbisu hamutuk hodi koko no identifika variedade barak liu tan husi ai-horis batar, hare, ai-farina, forerai no fehuk midar ne’ebé produtivu no adapta di’ak ba kondisaun lokál.

Regional Advisor Brian Monaghan and his family feature in the Food Bowl Timor-Leste episode © Alexia Skok/Seeds of Life

© Alexia Skok/Seeds of Life

Foka importante husi programa SoL mak atu dezenvolve talentu husi Sientista Timor oan sira, nune’e Leesa hasoru malu ho Koordenadór Peskiza Luis de Almeida iha Maliana atu haree nia vijaun kona-ba programa ne’e. “Antes ne’e, ami hanoin katak agrikultór sira nia ai-han la to’o atu konsumu, maibe agora dadaun sira iha produsaun estra ne’ebé bele fa’an ona no bele aumenta rendimentu barak liu tan. Hau sente kontente tebes kona-ba ida ne’e,” tenik Luis.

Luis esplika katak preferénsia ba sabór hanesan sávi atu adopta variedade foun, nune’e Leesa koko variedade batar liu husi tein no depois han koko batar da’an. Koordenadór Fini Distritu SoL nian Dorilanda da Costa Lopes hatudu ba nia kona-ba oinsa tein ai-han tradisionál Timor nian, kompostu husi da’an batar, forerai, foremunggu, lakeru no modo tahan. “Iha testura balun ne’ebé úniku iha ne’e”. Ida ne’e hanesan sanan tein ida ne’ebé di’ak,” tenik Leesa.

Research Coordinator Luis Almeida takes host Leesa shopping at vegetable stalls in Baucau, in preparation for cooking batar daan © Jessy Betty/Seeds of Life

© Jessy Betty/Seeds of Life

Iha Behau, Manatuto, Leesa hasoru malu ho grupu agrikultór Illimano Anan ne’ebé kuda variedade forerai Utamua kualidade di’ak ba objetivu subsisténsia no komersiál. Advisor Dezenvolvimentu Fini Komunidade no Fini Komersiál Buddhi Kunwar esplika katak “laiha diferensa iha folin entre variedade lokál no mos variedade foun iha ne’e maibe rezultadu ne’ebé hetan husi variedade kualidade di’ak/foun kuaze signifikante.”

Leesa nia viajen final mak iha grupu produtór fini komersiál Raimean iha Baucau, iha parte Leste husi Dili, ne’ebé kaer metin ona variedade batar kualidade di’ak Sele no atinji ona rezultadu koileta ne’ebé makaas. Hanesan haktuir husi Leesa, evidénsia barak hatudu ona katak “seguransa ai-han no kresimentu ekonómiku kuaze sai realidade aas husi nasaun kiak ida iha Ázia nia laran”.

Host Leesa sits on a mountain of corn with family members of the Raimean commercial seed producer group in Baucau district © Jessy Betty/Seeds of Life

© Jessy Betty/Seeds of Life

Nune’e, labele haluha haree programa Food Bowl Timor-Leste Kuarta feira ne’e dia 24 de Dezembru!

Tempu fó sai iha Australia Plus mak hanesan tuir mai:

  • Port Moresby – 6.30 pm, 9.30 pm, 25 December 12.30am
  • Dili – 5.30 pm, 8.30 pm, 11.30pm
  • Hong Kong – 4.30 pm, 7.30 pm, 10.30 pm
  • Jakarta – 3.30 pm, 6.30 pm, 9.30 pm
  • Delhi – 2 pm, 5 pm, 8 pm
  • Suva – 9.30 pm, 25 December 12.30am, 3:30am, 6:30am

Atu haree episódiu rua primeiru husi Food Bowl (halo iha Laos no Papua New Guinea), vizita the Australia Plus TV website.

Aprende liu tan kona-ba programa:

Leave a Reply

You must be logged in to post a comment.